Murat Bardakçı’nın Enver adlı kitabını okudum ve yazarın kitabın önsözündeki bu sözlerini başlığa taşıdım. Çok ilginç bir yaşam öyküsü var Enver Paşa’nın. Tarihe meraklı olanlar Enver Paşa’nın hayatıyla ilgili özellikle Mustafa Kemal’le rekabetini bilirler. Bu kitapta ilginç bazı ayrıntıları sizlerle paylaşmak istedim. Enver Paşa’nın Sultan Abdülmecit’in torunu Naciye Sultan’la evlenmiş ve saraya damat olmuştur. Cephedeyken karısına yazdığı mektupları meşhurdur.1914 yılında Sarıkamış’ta 90 bin askerin donarak şehit olmasına sebep olan Enver Paşa mektubunda karısına bozgunla bitecek harekâtın hemen öncesinde 3.Ordu Kumandanı Hasan İzzet Paşa ile tartışmasından bahseder ve kış mevsiminde böyle bir harekât yapılmasına karşı çıkan Paşa’yı kumandanlıktan aldığını yazar.(19 Aralık 1914 tarihli mektup sayfa:149)

1.Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilmesinden sorumlu olan Talat, Cemal ve Enver Paşa takma ad kullanarak Almanya’ya giden trene binerek ülkeden kaçarlar ama Enver Paşa trende yoktur.(sayfa:163)

Enver Paşa Azerbaycan’da bulunan kardeşi Nuri Paşa’ya yazdığı mektupta şöyle der: Oyunu kaybettik. (savaşı kastediyor)Burada çalışacak mühim bir iş olmazsa, sıkılmamak için Azerbaycan’a gelerek hem orada hem Şimali Kafkas’ta çalışmak hatırıma geliyor. Yazar kitabında şu yorumu yazıyor: Enver’in yazışmaları, imparatorluğun nasıl hazin bir vaziyette bulunduğunu göstermektedir.(sy:164) Osmanlı İmparatorluğu’nu Atatürk yıktı diyenlere kitabı okumalarını tavsiye ederim.

Enver Paşa, Bolşeviklerle birlikte İngilizlere karşı savaşmak ve Türkistan’da milli bir hareketi yönetmek gibi bir hayalin peşinden Orta Asya’ya gider. Moskova, Bakü, Batum ve Buhara’ya geçen Enver Paşa’yı adım adım takip eden Rusya Hükümeti, Enver Paşa’yı elinde bir joker, yedek kart olarak tutuyordu. Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal başarısız olursa Enver Paşa’yı Anadolu’ya gönderip Anadolu’nun komünistleştirilmesi için kullanacaktı. Sakarya Savaşı zaferle noktalanınca artık Enver ve arkadaşları Rusya için önemsiz hale gelecek ve Bolşeviklerle savaşırken 1922 yılında Bolşevikler tarafından öldürülecektir. (sayfa:200-201)

Balkan Harbi’nde perişan olan ordunun kumanda kadrosunu gençleştirmesinde payı olan Enver Paşa’yı, Mustafa Kemal yahut İstiklal Harbi’nin muzaffer kumandanlarıyla mukayese etmek yanlıştır. Zira mukayese edilen taraflardan biri tarihin mağlubu diğeri galibidir.(sayfa 15)