DENİZ KELİMESİ TÜRKÇE MİDİR?
1 Temmuz 2020, ÇarşambaTweet |
Cevat YILDIRIM
Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya getirdikleri kelimelerin içinde ada, deniz ve kayık kelimeleri vardı. Asya kıtasında kalabalık olarak yaşanan yerlerde nehir ve göllerden yük ve insan taşımakta yararlanıyorlardı. Elbet Türk boyları okyanuslardan uzaktı. Bir iç deniz olan Hazar Denizinde ve Maveraünnehir’de Oğuz Türkleri kayık ve sal kullanıyordu.
Çocukluğumun ilk yılları köyde geçti. Yine de çam ağacı kabuklarından kayık yapar, mahalle çeşmesinin havuzunda yüzdürürdük. Bundan altmış yıl önce suda yüzebilen pilli oyuncaklar yoktu. Fakat ince tahtalar da kayık vazifesi görürdü. Aliağa ilçesine beş- altı yaşımdan itibaren babam veya dedemle gelerek iskeleye inerdik. Denizin ne kadar büyük su parçası olduğunu ilk gördüğümde çok şaşırdım. Halife Ömer Suriye Valisinden Denizin ne işe yaradığını sormuş. Vali de taşıma ilerinde ve deniz ürünlerinden yararlanılır demiş. Tehlikesi var mı, diye sorunca vali de yüzme bilmeyenler boğulur diye cevap vermiş. Rivayete göre Hz. Ömer de “Müslümanlara denize girmeyi yasaklıyorum” demiş. Ne kadar doğrudur bilinmez. Benim tahminime göre denizin insanlığa faydasını görmeyenler için dile getirilmiş bir batıl inanç anlatımı olabilir.
Asya’nın ortasında elbet şimdiki yurdumuzdaki gibi denizler yoktu. Oğuzların ekonomisi hayvancılığa dayanmaktaydı. Büyük Selçukluların ilk dönemlerinde denize ilgisi yeterli değildi. Malazgirt Savaşının kazanılmasından tam on yıl sonra Oğuzların Üçoklar kolundan ve Çavuldur boyundan Çaka Bey isimli bir yiğit 1081 yılında Batı Anadolu’da bir beylik kurdu. On altı yıl yaşayıp sona eren beyliğin merkezi İzmir’di. Foça ve Urla da beyliğin diğer kentleriydi. Çaka Bey İzmir’de kırk parçalık bir donanma kurdu. Ege Denizi’ndeki Midili ve Sakız gibi bazı adaları ele geçirdi. Türk Deniz kuvvetleri, Çaka Bey’in devlet kurma yılı olan 1081 yılını deniz kuvvetlerinin kuruluşu olarak kabul ederler.
Osmanlı Devletinde denizcilik vardı. Fakat Barbaros Hayrettin Paşa’nın Osmanlı Devletinin hizmetine girinceye kadar Akdeniz’de sefer yapacak güçte değildi. 1533 yılında Kanuni Sultan Süleyman Hızır Reis’i ( Barbaros H. Paşa) İstanbul’a çağırıp, donanmanın başına geçirdi. Barbaros ve onun yetiştirdiği kaptanlar uzun süre Akdeniz’i bir iç deniz gibi kullandılar. Bazı kaptan paşalar Hint Okyanusu’nda da Osmanlı gücünü gösterdiler. Osmanlı Devleti’nin kuvvetli olduğu yıllarda yerli Rum ve Museviler İmparatorluğun limanları arasında seyahat ve nakliye işlerini yürütürdü. Avrupa ve Anadolu arasında önce Ceneviz ve Venedikliler gemi işletti. Osmanlı padişahları ve devletin ünlü vezirleri imanlar arasında ticari filo kurmayı düşünmediler. Buğday, kuru meyve, dokuma imalatı eşyaları ve diğer Avrupa malları yabancı gemiciler tarafından taşınırdı. Tanzimat’tan sonra suyolu taşımacılığı, Fransız, İngiliz, Hollanda ve diğer ülkelerin gemicileri tarafından yürütülüyordu. Hâlbuki diğer ülkeler birbiriyle yaptıkları ticarette gümrük vergisi alıyordu. Osmanlı Devleti ekonomik olarak kayıptaydı. Devlet iyice gerileyince yabancılara adli, ticari alanda daha geniş haklar verildi. Balkan Savaşı, Birinci Dünya Savaşı sırasında devlet bu durumdan çok zarar gördü.
Kurtuluş Savaşıyla yabancıları yurttan çıkardık. Savaş bitince barış gerekti. Lozan’da taraf olan devletler toplandı. Türkiye’nin siyasi, sosyal ve ekonomik olarak tam bağımsızlık ilkesi katılanlar tarafından kabul edildi. 24 Temmuz 1923 tarihinde barış imzalandı.
Türkiye Cumhuriyeti Yunanistan’da bunan soydaşlarımızı Türkiye’ye getirdi. Hemen her şeyi düzeltmek kolay değildi. Şimdi, Türk Limanları arasında taşımacılığı Türk gemileri ve Türk bayrağı taşıyan gemiler yapacaktı.. 20 Nisan 1926 tarihinde limanlarımız arasında gemi işletilmesi Türklerin gemileriyle yapılması kanunla düzenlendi. .Bu kanuna “Kabotaj Kanunu” adı verildi. Aynı yıl 1 Temmuz’dan itibaren kanun yürürlüğe girdi. Bir Temmuz yüzme bayramı değil denizlerimize sahip olma ve ticaret filomuzu güçlendirme bayramıdır
Atatürk’ün denizcilik ile ilgili birçok sözü var. Onun şu sözüyle denizcilik ve kabotaj bayramınızı kutlarım. “Denizciliği Türk’ün büyük ulusal ülküsü olarak düşünmeli, onu az zamanda başarmalıyız.”